Gustave Le Bon (1841 – 1931) là nhà tâm lý học xã hội nổi tiếng
người Pháp với lý thuyết về đám đông. Ông viết về nhiều lĩnh vực và có
ảnh hưởng rất lớn trong xã hội Pháp đương thời. Những tác phẩm nền
tảng nhất của Le Bon là Quy luật tâm lý về sự tiến hoá của các dân tộc
(Les Lois psychologiques de l’évolution des peuples, 1894), Cách mạng
Pháp và tâm lý học về các cuộc cách mạng (La Révolution française et la
psychologie des révolutions, 1912) và Tâm lý học đám đông (La
Psychologie des foules, 1895). Các tác phẩm khác của Le Bon bao gồm:
Tâm lý học về chủ nghĩa xã hội (Psychologie du socialisme, 1898), Bài
học tâm lý từ cuộc chiến tranh châu Âu (Enseignements psychologiques
de la guerre Européenne, 1915), Tâm lý học thời đại mới (La psychologie
des temps nouveaux, 1920) và Một thế giới mất cân bằng (Le déséquilibre
du monde, 1924)…
Le Bon tập trung nghiên cứu về tính cách và tinh thần của các dân
tộc, những ưu thế và quá trình phát triển của các chủng tộc. Ông đặt lên
hàng đầu khái niệm vô thức tập thể mà chính Freud đã thừa nhận vai trò
của nó đối với các nghiên cứu về phân tâm học của mình. Le Bon cho
rằng con người được xác định bởi những nhân tố sinh học và tâm lý học.
Trong những quy luật lớn thường xuyên chỉ đạo sự tiến triển chung của
mỗi nền văn minh, “những quy luật phổ biến nhất, khó quy giản nhất
được sinh ra từ cấu tạo tinh thần của những chủng tộc” (Quy luật tâm lý
về sự tiến hoá của các dân tộc). Thực ra, mỗi dân tộc “đều có một cấu tạo
tinh thần cố định như tính chất giải phẫu học của nó” (sách đã dẫn),
được biểu hiện trong “tâm hồn” nó. Tất cả các thể chế, niềm tin, mọi
nghệ thuật của một dân tộc, chỉ là “mạng lưới hữu hình trong tâm hồn
vô hình của nó”. Chủng tộc cũng núp bóng trong mỗi cá nhân cấu thành
một dân tộc; nó chi phối mọi hành động, mọi ham muốn, mọi xung năng
của anh ta, nó tạo nên vô thức tập thể của anh ta.
Trong khi đó, thời đại của Le Bon đã chứng kiến bản chất di truyền
của chủng tộc bị lung lay với sự lớn mạnh của đám đông và những bất
ổn về chính trị, xã hội. Ông đã trải nghiệm qua Công xã Paris năm 1871
và nghiên cứu rất kỹ về cuộc Cách mạng Pháp năm 1789 và 1848.
Những trải nghiệm ấy mang lại kinh nghiệm thực tiễn cho việc hình
thành tư tưởng về đám đông của ông. Tư tưởng ấy được thể hiện rõ rệt
nhất trong tác phẩm Tâm lý học đám đông.
Theo Le Bon, những đám đông luôn bị vô thức tác động, họ xử sự
như người nguyên thuỷ, người dã man, không có khả năng suy nghĩ, suy
luận, mà chỉ cảm nhận bằng hình ảnh, bằng sự liên kết các ý tưởng; họ
không kiên định, thất thường, và đi từ trạng thái nhiệt tình cuồng loạn
nhất đến ngây dại ngớ ngẩn nhất. Vả lại, do thể tạng của mình, những
đám đông ấy cần có một thủ lĩnh, một người cầm đầu, kẻ có thể dẫn dắt
họ và cho bản năng của họ một ý nghĩa. “Những người cầm đầu hiện
nay càng có khuynh hướng thay thế quyền lực công thì quyền lực công
càng bị chất vấn và suy yếu đi. Sự bạo ngược của những ông chủ mới
này làm đám đông ngoan ngoãn vâng lời họ hơn cả khi họ đã từng vâng
lời chính quyền” (Tâm lý học đám đông, tr.183). Vậy nên, thời hiện đại
được định tính bằng sự lên ngôi của những đám đông được người cầm
đầu dẫn dắt. Và trong thời đại hỗn loạn và lo âu ấy, bằng việc đánh mất
lý tưởng của mình, chủng tộc đã đánh mất tâm hồn mình và lại trở
thành đám đông. “Nền văn minh chẳng có sự cố định nào, bị phó mặc
cho mọi ngẫu nhiên. Bọn tiện nhân thành bà hoàng và những kẻ dã man
tiến lên” (Tâm lý học đám đông, tr.309)
Nội dung cụ thể download tại đây
